بسمه تعالی

گزارش بخشی از کتاب منزلت عقل در هندسه معرفت دینی

زندگی نامه مختصری از آیت الله جوادی:

مقدمه گزارش

این کتاب دارای دو بخش است. بخش اول متضمن یک پیش درآمد و چهار فصل می باشد. در پیش درآمد نقشه راه و خلاصه ای از روند بحث ارائه می شود اما فصل ها عبارتند از:

• 1.        تحلیل مفاهیم اولیه (مراد از دین، مراد از عقل، مراد از وحی و نقل) 
• 2.        شان عقل در قلمرو دین 
• 3.        نسبت عقل و نقل در قرآن
• 4.       تعارض عقل و نقل

اما بخش دوم که در رابطه با آثار هماهنگی عقل و نقل است از یک پیش درآمد و چهار بخش تشکیل شده است:

• 1.       تعارض علم و دین
• 2.       اسلامی کردن دانشگاه ها
• 3.       تاثیر همگانی عقل و نقل در قلمرو علوم اسلامی
• 4.       مساله تفکیک
  ادامه مطلب...
  
  
  

وجود ذهنی از منظر سید صدرالدین دشتکی

اشکالات دوانی و پاسخ صدرالدین به این اشکالات 

اولین اشکالی که محقق دوانی به جواب صدرالدین می گیرند این است که ادعا می کنند قول سید صدرالدین با قول به شبحی که در تفسیر نظر فلاسفه مطرح شده بود،‌ فرقی ندارد. زیرا آن شخصی که به شبح اعتقاد دارد می گوید: امری که در خارج وجود دارد،‌ وقتی داخل ذهن می شود،‌ دیگر خودش نیست بلکه شبح و تصویری از آن است. و همین شبح وقتی به خارج منتقل شود می شود همان عین خارجی؛ علاوه بر این محقق دوانی می گوید: اصل انقلاب با مفاد ادله ای که برای وجود ذهنی آمده است ناسازگار است. زیرا آن ادله دو چیز را اثبات می کردند:

1.       اصل وجود ذهنی .

2.      عینیت وجود ذهنی با وجود خارجی.

و حال آنکه قاعده انقلاب، چیزی غیر از این مفاد است.[1]

سید صدرالدین می گوید: دیدگاه شبح با دیدگاه انقلاب فرق دارد. دیدگاه شبح می گوید هر شی ای تنها دارای یک واقعیت و ماهیت بوده و تصویر ذهنی شبحی از آن واقعیت است؛ اما دیدگاه انقلاب می گوید: یک شی ذاتا هیچ ماهیتی ندارد و ماهیتش تابع وجودش است. که اگر وجودش خارجی باشد، ماهیتش خارجی و اگر دارای وجود ذهنی باشد، دارای ماهیتی ذهنی است.

وجود ذهنی از منظر سید صدرالدین دشتکی

شبهات وجود ذهنی 

در باب وجود ذهنی شبهاتی وجود دارد که عبارتند از:

1.       اشکال اول: «فجوهر مع عرض کیف اجتمع». اشکال این است که از این حرفى که شما مى‏زنید که ذات یعنى ماهیت، یکى است و ماهیت موجود عینى و ماهیت موجود ذهنى هر دو یک ماهیت است، لازم مى‏آید که در بعضى از وجودهاى ذهنى شى‏ء در آن واحد هم جوهر باشد هم عرض و حال آنکه جوهریت و عرضیت متقابلین هستند؛ امکان ندارد که یک شى‏ء در آن واحد هم جوهر باشد هم عرض.[1] اگر ما جوهرى از این جواهر عالم، مثلا جسمى یا انسانی را تصور کنیم، این جسم یا انسان که در ذهن آمده است، باید ماهیتش جوهر باشد چون ماهیتش با ماهیت خارج یکى است‏ و این ماهیت در خارج جوهر است پس در ذهن هم باید جوهر باشد. از طرف دیگر مى‏دانیم که وجود ذهنى یعنى وجود علمى، و فلاسفه اتفاق نظر دارند که علم یک کیفیت نفسانى بوده و از اعراض شمرده می شود. پس وقتى مثلا من انسان را تصور مى‏کنم باید این انسان ذهنى من، هم جوهر باشد هم عرض. جوهر باشد چون فرض این است که این ماهیت عین همان ماهیت خارجى است؛ و چون در خارج جوهر است در ذهن هم باید جوهر باشد. عرض باید باشد چون فرض این است که علم من است؛ و علم کیف و عرض نفسانى است و باید عرض باشد. و حال آنکه یک شی در آن واحد نمی تواند هم عرض باشد و هم جوهر.

وجود ذهنی از منظر سید صدرالدین دشتکی

طرح بحث 

بیشتر فلاسفه اسلامی معتقدند که ادراک اشیاء خارجی با واسطه صور ذهنی آنها انجام می گیرد، به گونه ای که این صور معلوم بالذات و محکی خارجی انها، معلوم بالعرض است. این نظریه را وجود ذهنی می نامند. این نظریه دو جهت دارد:

• جهت هستی شناسی
• جهت معرفت شناسی
  

در بخش هستی شناسی از دلایل وجود این صور،  و در بخش معرفت شناسی آن، از چگونگی حکایت این صور از محکی خارجی سخن گفته می شود.

در بخش هستی شناسی از دلایل وجود این صور،  و در بخش معرفت شناسی آن، از چگونگی حکایت این صور از محکی خارجی سخن گفته می شود.

در مقدمه بیان شد که نباید در آثار قدماء به دنبال بخش مستقلی به نام وجود ذهنی بود. اگر چه در آثار ابن سینا و فارابی فصل مستقلی به این مساله اختصاص داده نشده است اما در لا به لای مباحث آنها مباحثی یافت که بربحث وجود ذهنی تطبیق نماید. و آن تعریفی است که ایشان از ماهیت علم ارائه می نمایند، که با تعریف وجود ذهنی تطبیق دارد.

در این باره شهید مطهری می فرماید: « در کلمات بوعلى و قبل از او فارابى یا اخوان الصّفا ما بحثى به نام وجود ذهنى نداریم، ولى اجمالا مدعایى که این فلاسفه در باب وجود ذهنى دارند در کلمات آنها دیده مى‏شود... در باب ماهیت علم و ادراک عقیده‏شان این بوده است که ادراک همان حضور و تمثل ماهیت شى‏ء ادراک شده در شى‏ء ادراک کننده یا شخص ادراک کننده است.»[1]  البته تنها ابن سینا اشکالی را در مورد وجود ذهنی مطرح کرده و بدان جواب داده است. و الا قدماء نه به ادله پرداخته اند و نه اشکالاتی را طرح کرده و جواب داده اند.

وجود ذهنی از منظر سید صدرالدین دشتکی

چکیده 

یکی از مهمترین مباحث در فلسفه اسلامی، بحث وجود ذهنی است. در ابتدا این بحث به صورت اصطلاح کنونی مطرح نبود، اول شخصی که به صورت مستقل به این بحث پرداخت، فخر رازی است. این بحث در دو بخش هستی شناسی و معرفت شناسی مورد بررسی قرار گرفته است. اما بیشتر جهت معرفت شناسی آن مورد توجه بوده است. تطور این بحث در مکتب شیراز موجب رشد نهایی این مبحث، نزد ملاصدرا گردید. در این تحقیق دیدگاه صدرالدین دشتکی در مورد وجود ذهنی بررسی شده است. ایشان قائل به نظریه انقلاب می باشند و به واسطه آن به اشکال معروف وجود ذهنی، پاسخ گفتند.

بسمه تعالی

وجوب حفظ ارکان نظام

بحث شکل گیری حکومت اسلامی بر محوریت ولایت مطلق فقیه، یکی از آموزه هایی است که امام خمینی آن را بنیان نهاده و برای اجرایی کردن آن اقدام نمودند. در نهایت تلاش ایشان به ثمر نشست و حکومتی شیعی بر محوریت ولایت وطلقه فقیه شکل گرفت.  بعد از شکل گیری این نظام اسلامی، ممکن است مبحثی فقهی تحت عنوان وجوب حفظ نظام اسلامی مطرح شود. از آنجا که حفظ نظام اسلامی با حفظ ارکان آن گره خورده است، می توان سوال را در دو بعد دنبال نمود. یکی در مورد وجوب اصل نظام اسلامی، و دیکری وجوب حفظ ارکان نظام اسلامی است.

در ابتدا دو اصطلاح رکن و نظام مورد بررسی قرار می گیرد.

مباحث بنیادی علوم انسانی

این مقاله مصاحبه ای از حضرت استاد می باشد، که تحت عنوان مباحث بنیادی علوم انسانی طرح گردیده و در 10 صفحه فصلنامه مصباح به چاپ رسیده است. این مصاحبه از طرف دانشگاه امام حسین علیه السلام انجام شده است و در راستای اهداف آنها بود، زیرا هدف آنها مبتنی بر تبیین مبانی علوم و شناخت آن مبانی بود. این مصاحبه در ضمن 9 سوال انجام شده است که در ضمن آن سوالات مطالب سودمندی در مورد علوم انسانی مطرح گردید. 

بیان چکیده مقاله 

حضرت اول در پاسخ به سوال اول که در مورد تعریف علوم انسانی بود، فرمودند: این نام گذاری قراردادی است زیرا داشمندان دو حوزه علوم را کشف کرده بودند، حوزه حس و حوزه عقل و ریاضیات اما در این بین حوزه دیگری هم وجودش احساس می شد زیرا نه ویژگی مسائل ریاضی را داشت و نه ویژگی مسائل حسی و تجربی لذا علوم انسانی را در حوزه سومی قرار دادند. سپس ایشان فرمودند اگر تعریف آنها را بپذیریم و بر اساس آنها سخن بگوییم آن تفاهمی می شود بین ما و ایشان اما اگر تعریف مجزایی ارائه دهیم تفاهمی در کار نیست. لذا تعریف علوم انسانی را طبق تعریف آنها مطرح می نمایند: علوم انسانی علومی هستند که نه مانند قوانین ریاضی قیاسی اند و نه مانند عومت جربی قابل آزمایش تا بتوان از آنها نتایج قطعی بدست آورد اینها علوم انسانی یا اجتماعی اند.

تحلیلی از کتاب «اشتراوس و فلسفه سیاسی اسلامی»

نویسنده کتاب: دکتر رضوانی

سید جعفر یوسفی

مقدمه

تحلیل، فرع بر فهم دقیق و تسلط بر محتوا است. اگر چه کتاب مورد نظر مطالعه شد، اما شاید فهم دقیق و تسلط بر محتوا، برای شخصی مثل بنده که اطلاعاتم در مورد فلسفه سیاسی اندک است، آن گونه که باید و شاید محقق نشده باشد. اما بنا بر قاعده لا یدرک کله لا یترک کله، به میزان فهم و نحوه نگاهم به کتاب مورد نظر، مطالبی را بیان می نمایم.

روانی متن

یکی از مولفه های بسیار تاثیر گذار برای جلب مخاطب، روانی متن کتاب است. هر چه متن روان تر و قابل فهم تر باشد، مخاطبان بیشتری را به خود جلب می کند. این کتاب، از این جهت تحسین بر انگیز است. زیرا برای بنده که این نقطه، شروع مطالعات سیاسی و خصوصا فلسفه سیاسی ام است، مطالعه این کتاب برایم جذاب و قابل فهم بوده است.

ناگفته نماند، استفاده از تعابیر مناسب، و استفاده به جا از پاراگراف ها، در این امر بی تاثیر نبوده است.

آثار بحران فکری-سیاسی غرب بر فقه سیاسی شیعی

با مراجعه به مقالات مشاهده می شود که نسبی گرایی داخل در دایره اخلاق هم شده است، و برخی از اندیشمندان، در گزاره های اخلاقی اعتقاد به نسبیت دارند. اگر کسی اخلاق را هم داخل در فقه بداند، و اخلاق را علم مستقلی به حساب نیاورد، قائل به نسبیت گزاره های فقهی به صورت فی الجمله هم شده است. در دید غزالی اخلاق یک بخش از فقه است.

می توان چهار نظریه تنافر و ناسازگاری؛ استقلال و تمایز؛ اتحاد و یگانگی و پیوند و وابستگی را برای ارتباط علم فقه و اخلاق فرض کرد و گفت: اگر فرض اول پذیرفته شود، باید میان فقه و اخلاق به صورت کلی یا جزئی یکی را انتخاب کنیم و دست از یکی به نفع دیگری برداریم اگر قائل به استقلال و تمایز این دو باشیم؛ یعنی معتقدیم هر کدام از این دو دانش بخشی از نیازهای جامعه اسلامی را تأمین می‌کند و ناظر به موضوعی یا حکمی یا هدفی یا در قلمروی یا به روش خاصی نقش ایفا می‌کند. به این ترتیب هر دو حوزه را باید پاس داشت و از هر یک انتظاری مطابق تعریفش داشت و هر یک را به حوزه خاص خود اختصاص داد . اگر قائل به اتحاد و یگانگی این دو دانش باشیم و یکی را ذیل دیگری مندرج دانیم، طبعاً بهره متصور از دانشِ اخص از دانش اعم انتظار می‌رود و در مقام پژوهش، یک تلاش برای رسیدن به هر دو هدف ابتدایی کافی است.[1]

اما با صرف نظر از این بحث می توان آثار نسبی گرایی را به صورت کلی بر فقه شیعه در چند محور بحث نمود:

مفهوم شناسی

·          غرب

این واژه دارای معانی مختلفی است. اما آنچه مراد ماست، بحث نحوه تفکر است. طرز خاصی از تفکر که منشا اصلی آن در مغرب زمین است. این قول در مقابل افرادی است که قائل به تفکیک مکانی و جغرافیای مناطق می باشند. از دید این افراد، تفکری که از این منطقه برخیزد غربی معنی می شود. ولو جنس آن تفکرات غربی نباشد.

·         نسبی گرایی

نسبی گرایی به عنوان یک گرایش بر آن است که در حوزة معرفت و شناخت، رسیدن به واقع، به نحو مطلق، میسَّر نیست، بلکه بنا به فرض اگر اساساً رسیدن ممکن باشد، این امر فقط و فقط به نحو نسبی و مضاف خواهد بود؛ بدین معنا که جویای معرفت نمی تواند بگوید که من چیزی را به نحو مطلق می شناسم و یا چیزی واقعاً چنان است که من می دانم، بلکه فقط می تواند بگوید: من با توجه به تمام شرایط و مناسبات فردی و اجتماعی که دارم، چیزی را چنان می شناسم، اما تضمینی ندارم که آن چیز واقعاً همان است که من درک می کنم.[1]

ما انواع مختلفی از نسبیت گرایی داریم: با توجه به اتخاذ هر یک از آنها به عنوان مبنای فکری، اثراتی متفاوتی را می توان انتظار داشت: