درس هشتم: شرایط اثبات اعجاز قرآن و نصاب آن

شرایط تحقق اعجاز قرآن

برای اثبات معجزه بودن قرآن باید سه چیز که در هر معجزه دیگری ضروری است، ثابت شود:

1. قرآن به عنوان امری خارق العاده معرفی شود، که دلیلی بر صحت پیامبری اوست. این امر هم در روایات و هم در تاریخ مسلم است.  
2. مخاطبات پیامبر مسئله را جدی گرفته باشند؛ این امر هم از مسلمات تاریخی و روایی است. از یک طرف قرآن با تفکرات مشرکان و بت پرستان به مخالفت برخواست و از طرف دیگر هر انچه که برای ترغیب به تحدی نیاز بود، مطرح نمود؛ مثلا: تحدی از دشوار به آسان که موجب بسیج عمومی شد؛ پیوند دادن پذیرش و عدم پذیرش قرآن با سعادت و شقاوت جاودانه؛ تشویق به کمک گرفتن از همه نیروها؛ پیش گویی ناتوانی و ...
3. در عین تلاش صورت گرفته، موفق به آوردن همانند آن نشده باشند. این هم تردید ناپذیر است در تاریخ و تفسیر، به افراد مختلفی که در صدد هماورد آوری قرآن برآمده و بعد از تلاشی فراوان اذعان به عجز خود کرده اند، تصریح شده است. البته افرادی هم سوره هایی آورده اند که موجب رسوایی خودشان شد و در نتیجه عدم توانایی بشر برای آوردن همانندی مثل قرآن ثابت شد.

راه های تشخیص اعجاز قرآن

برای پیامبر ص از طریق علم حضوری و همراه با دریافت قرآن، اعجازش ثابت می شود. اهل فن با تامل در قرآن؛ و توده مردم از شهادت اهل فن بر اعجاز قزآن یا عدم همانندی نمونه های بشر ساخته با قرآن.

نصاب اعجاز قرآن

مقصود از نصاب اعجاز قرآن کمترین مقدار از قرآن است که معجزه بوده و برای پاسخ به تحدی آن مقدار کافی است؛ در اینکه چه مقدار از قرآن معجزه است اختلاف نظرهایی وجود دارد: برخی یک آیه و برخی تعداد زیادی سوره و ... را برای صدق معجزه بر قرآن کافی می دانند.

در تحدی با توجه به معنای لغوی قران و حدیث و اینکه در زمان نزول آیه تعدی هنوز بخش اعظم قرآن نازل نشده بود و قران برای این کتاب هم علم نشده بود، لذا قران به معنای لغوی به کار رفته و مراد این است که قرآن خواندنی و گفتاری است که قابل هماورد نیست؛ از آنجا که اعجاز قرآن چه از حیث محتوا و چه از حیث قالب به نظم حاکم بر مجموعه ای از جملات که دارای هدف و آغاز و انجام مشخصی است، لذا نصاب معجزه یک مجموعه به هم پیوسته آیات می باشد.

سوره و نصاب اعجاز و تحدی

واژه سوره هم در معنای لغوی اش یعنی بخشی از آیات به هم پیوسته و دارای نظمی خاص (پاراگراف انگلیسی) به کار رفته است؛ و سوره به این معنی حتی یک آیه را هم در بر می گیرد.

دلالت اعجاز قرآن

با اعجاز قران علاوه بر نبوت پیامبر چه چیز دیگری ثابت می شود؟ علمای علم کلام قائلند که یکی از مقدمات براهین اثبات وجود خدا و عصمت انبیاء و مطابقت وحی با واقع و ... اعجاز قرآن است.

در برخی از آیات بعد از تحدی و عدم پاسخ مناسب کفار، دو اثر بر آن بار شده است: 1. نشات گرفتن قرآن از علم خدا 2. توحید الوهی؛ زیرا اگر قرآن از علوم بشری بود آوردن همانند آن امکان داشت، و عدم امکان همانند برای قرآن از نشات گرفتن قرآن از علم خدا پرده بر می دارد. اما در مورد اثبات توحید الهی، دو بیان وجود دارد:

1. وقتی در تحدی خداوند به مشرکان فرمود: از هر نیرویی استفاده کنید، اگر خدایی غیر از الله می بود، می بایست برای کمک به بت ها به نفع مشرکان قیام می کرد، و در صورت عدم قیام آیین بت پرستی شکست می خورد.
2. اگر مخالفان قرآن نتوانند با همه نیروهایی که دارند من جمله آلهه های خود همانندی مانند قرآن بیاورند، از سوی خدا بودن قرآن و حقانیت معارف قرآن که اساسی ترین آنها توحید در الوهیت است، ثابت می شود. طبق این بیان معاد هم که رکن دیگر دین است، ثابت می شود.