وجود ذهنی از منظر سید صدرالدین دشتکی
یکی از مهمترین مباحث در فلسفه اسلامی، بحث وجود ذهنی است. در ابتدا این بحث به صورت اصطلاح کنونی مطرح نبود، اول شخصی که به صورت مستقل به این بحث پرداخت، فخر رازی است. این بحث در دو بخش هستی شناسی و معرفت شناسی مورد بررسی قرار گرفته است. اما بیشتر جهت معرفت شناسی آن مورد توجه بوده است. تطور این بحث در مکتب شیراز موجب رشد نهایی این مبحث، نزد ملاصدرا گردید. در این تحقیق دیدگاه صدرالدین دشتکی در مورد وجود ذهنی بررسی شده است. ایشان قائل به نظریه انقلاب می باشند و به واسطه آن به اشکال معروف وجود ذهنی، پاسخ گفتند.
عنوان تحقیق «وجود ذهنی از منظر سید صدرالدین دشتکی» می باشد. برای ورود به بحث لازم است مطالبی را به عنوان مقدمه بیان نماییم.
زندگی نامه مختصر: سید صدرالدین دشتکی شیرازی در روز سه شنبه دوم شعبان سال 828 در محله دشتک شیراز متولد شده و در دوازدهم رمضان سال 903 در 75 سالگی به دست طایفه ترکمان بایندریه به شهادت رسیده است.[1] سید صدرالدین ملقب به سید سند از فلاسفه مکتب شیراز بوده و با اینکه تحت تأثیر افکار فلاسفه پیشین، چون شیخ الرئیس ابوعلی سینا و ابونصر فارابی بوده، لیکن اندیشههای نو و بکری ارائه کرده که در کتب پیشین سابقه نداشته است. همچنین افکار ایشان تا زمان میر داماد مطرح بوده اند.
پیشینه بحث وجود ذهنی: این بحث که یکی از مهمترین مباحث فلسفه است، و نوعی تقسیم وجود به حساب می آید،[2] در یونان قدیم و همچنین در دورههاى اوّل فلسفه اسلامى به صورت یک مسأله مستقل مطرح نبوده است، این مسأله در دامن فلسفه اسلامى رشد یافته و نمو کرده است.[3] حتی ابن سینا هم با اصطلاح رایجی که اکنون بر سر زبان هاست یعنی «وجود ذهنی» درباره این موضوع بحث نکرده است.[4]
اکثر محققان تاریخ فلسفه اسلامی برآنند که این بحث از فخر رازی شروع شده است. چرا که وی برای اولین بار در المباحث المشرقیه، فصل ششم را با عنوان «فی اثبات الوجود الذهنی» منعقد کرده است.[5] بعد از ایشان این بحث توسط خواجه نصیرالدبن طوسی به صورت مستقل مطرح شده است. زیرا ایشان در تجرید الاعتقاد، در ذیل بحث اقسام الوجود، وجود را به ذهنی و خارجی تقسیم کرده است.[6]
صدرالدین در بحث وجود ذهنی، برای اثبات مدعای خود از ابن سینا و فارابی بهره می برد، و از آنها کلامی را نقل می نماید. ما در این تحقیق در خصوص رای صدرالدین وارد شده و آرای ایشان را در این زمینه جویا می شویم. اما با مشکلی جدی برخورد نمودیم و آن عدم دسترسی به آثار ایشان می باشد. متاسفانه آثار علمی این فیلسوف بزرگ هنوز به چاپ نرسیده است. و تنها به صورت نسخه های خطی در کتابخانه موجود است. و امکان دسترسی به آنها برای بنده غیر ممکن و یا بسیار دشوار می نمود لذا با مراجعه به مجموعه آثار شهید مطهری و حکمت اسلامی و برخی مقاله های موجود در مورد این فیلسوف، نظرات ایشان را در مورد وجود ذهنی دنبال نمودم.
کلمات کلیدی:
1- معرفتشناسی 2- وجود ذهنی 3- واقع نمایی علم 4- اشکال وجود ذهنى 5- عین، 6-ذهن
ادامه دارد...
[1] شرح رساله اثبات الواجب،ص 196
[2] از یک نظر این مسأله مربوط است به نوعى تقسیم براى وجود؛ یعنى وجود یا خارجى است یا ذهنى، همچنانکه تقسیمات دیگر نیز براى وجود مىشود، مثلًا وجود یا واجب است یا ممکن، یا قدیم است یا حادث، یا بالفعل است یا بالقوّه، یا متقدّم است یا متأخّر، یا علّت است یا معلول، یا واحد است یا کثیر.؛ مجموعهآثاراستادشهیدمطهرى، ج5، ص: 222
[3] مجموعهآثاراستادشهیدمطهرى، ج5، ص: 223
[4] مجموعهآثاراستادشهیدمطهرى، ج9، ص: 218
[5] رازی، المباحث المشرقیه، ص41.؛ فصلنامه معرفت فلسفی شماره 22
[6] تجرید الاعتقاد، ص: 106
