در روایتی آمده است: هدف خلقت انسان در قدم اوّل شناخت خداوند متعال و در گام بعد، بندگی و عبودیش می باشد. «إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ مَا خَلَقَ الْعِبَادَ إِلَّا لِیَعْرِفُوهُ فَإِذَا عَرَفُوهُ عَبَدُوهُ فَإِذَا عَبَدُوهُ اسْتَغْنَوْا بِعِبَادَتِهِ عَنْ عِبَادَةِ مَا سِوَاهُ» (مجلسی، 1403 ق، ج5، ص 312)
پس در ابتدا انسان باید خدای خویش را بشناسد و بعد از شناخت خود، به دنبال هدف خلقت خویش باشد. او که برای عبودیت و نزدیکی به خداوند آفریده شده است، «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ» (ذاریات، آیه 56.) اگر این مسیر را طی ننماید سر از بدبختی در آورده و دیگر بوی سعادت را استشمام نمی کند.
وقتی انسان به بینشی صحیح برسد به گونه ای که عالم را محضر خداوند، و خود را عبد مطیعش ببیند، هیچ وقت حاضر نیست خود را اسیر شیطان و نفس اماره قرار دهد و همواره از وجود انسانی خود نگهداری می کند و تن به خویشتن داری می دهد. و این حقیقت تقوا است. در روایتی آمده است: تقوا آن است که آنجا که خدا باید تو را ببیند، ببیند، و آنجا که نهى کرده تو را نبیند. «انْ لایَفْقِدَکَ اللَّهُ حَیْثُ امَرَکَ، وَلایَراکَ حَیْثُ نَهاکَ؛ » (مجلسی، 1403 ق، ج67، ص 285)
علماء، تقوا را به معناى نگهدارى یا خویشتن دارى گرفته اند و گفته اند تقوا یک نیروى کنترل درونى است که انسان را در برابر طغیان حفظ مىکند. (مکارم شیرازی، 1385 ه ش، ج1، ص: 111)
در آیات و روایات تقوا اینگونه معرفی شده است: تقوی بهترین زاد (بقره 197) و بهترین لباس براى انسان است. (اعراف 26) تقوا قلعهاى محکم و شکستناپذیر بوده (شریف الرضى، 1414 ه ق، خطبه ، ص 221) و معیار پذیرش اعمال است. در روایت دیگری تقوا به عنوان رئیس اخلاق معرفی شده «التَّقْوى رَئیسُ الْاخْلاق» (آقا جمال خوانسارى، 1366 ش، ج 1، ص 194) و گفته شده ایمان بدون تقوی سودی ندارد. «لا یَنْفَعُ الْایمانُ بِغَیْرِ تَقْوى» (آقا جمال خوانسارى، 1366 ش، ج 6، ص 412.)
در مورد جایگاه تقوا، امام على بن موسى الرضا علیه السلام مىفرمایند: ایمان یک درجه بالاتر از اسلام و تقوا یک درجه بالاتر از ایمان و یقین نیز یک درجه بالاتر از تقواست. (کلینی، 1407 ق، ج2، ص 52)
انسان بعد از اینکه اسلام آورد و به مرحله ایمان رسید، با معرفت کافی و تقوای لازم، وارد مرحله عبودیت و بندگی شده و با عبادت خویش خود را به خداوند نزدیک تر می سازد. وقتی انسان تقوا را سرلوحه زندگی خود قرار دهد، خداوند نیز چنانچه در آیه 282 «بقره» فرموده، علم کافی را برای ادامه مسیر به او می آموزد «وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ یُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ» و برای او وسیله تشخیص حق از باطل قرار می دهد. «إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً »(سوره انفال آیه 29)
درباره عبودیت نیز گفتیم، عبودیت اظهار تذلل به خداوند است. و مسیری است که انسان با طی آن، به کمال خویش دست می یابد. در روایت بنده ترین بندگان کسی معرفی شده است که به اموری که خداوند واجب کرده است، عمل نماید و از اموری که خداوند حرام کرده است اجتناب نماید. (شیخ حر عاملی، 1409 ق، ج15، ص 246؛ کلینی، 1407 ق، ج2، ص 84)
علامه طباطبایی در مورد عبودیت می فرماید: «روح و مغز عبادت، عبودیت درونى است و افعال عبادى قالبهاى تحقق خارجی آن عبودیت است. دین اسلام، علاوه بر اینکه مغز عبادت و روح آن را همان حالات درونى دانسته، براى مقام تمثل آن حالات نیز طرحى ریخته و آن اینست که کعبه را قبله قرار داده و دستور داده که تمامى افراد در حال نماز، رو بطرف آن بایستند و نیز از ایستادن رو بقبله و پشت کردن بدان در احوالى نهى فرموده و در احوالى دیگر آن را نیکو شمرده است. و به این وسیله قلبها را با توجه بسوى خدا کنترل نموده، تا در خلوت و جلوتش، در قیام و قعودش، در خواب و بیداریش، در عبادت و مراسمش، حتى در پستترین حالات و زشتترینش، پروردگار خود را فراموش نکند.» (طباطبایی، ترجمه از موسوى همدانى،1374، ج1، ص: 507)
و نکته آخر اینکه: نتیجه عبادت، علاوه بر عبودیت و رسیدن به مقام قرب الهی، دستیابی به بهشتی است که به مومنان و بندگان خالص خداوند، که مسیر بندگی و طاعت الهی را گذراندند، وعده داده شده است. در قرآن مجید آمده است: ما بهشت را مخصوص باتقوایان قرار دادیم «تِلْکَ الْجَنَّةُ الَّتِى نُورِثُ مِنْ عِبَادِنَا مَنْ کَانَ تَقِیّاً» (مریم، آیه 63)
نتیجه آنکه تقوا عنصر بازدارنده ای است که انسان را از گزند شیاطین انس و جن، در امان می دارد و به عنوان ابزاری است که انسان را در مسیر عبودیت قرار داده و او را در این مسیر ثابت قدم نگاه داشته و در نهایت به سوی سعادت هدایت می کند.
در بیان انواع شعائر الهی، گفته شد مومن از شعائر الهی است امام زادگان واجب التعظیمی که از جانب اهل بیت علیهم السلام مورد تایید قرار گرفته و گاهی به عنوان مبلغ اسلام به مناطق مختلف فرستاده می شدند، یکی از شعائر الهی و نشانه های خدا بر روی زمین اند. حرم آنها نیز امروزه مرکز شیعیان و شیفتگان خداوند، و مرهم خستگان راه و فریب خوردگان از شیطان و نفس اماره است. راه قرب الهی را به مردم نشان داده و امید را در دلهایشان جاری می نمایند. آنها که بازگشته اند، اهتمام بیشتری در قرار گرفتن در مسیر بندگی و عبادت خداوند پیدا نموده و با جدیت بیشتر، به دنبال کسب کمالات انسانی می روند.
1. قرآن مجید
2. ابن بابویه، محمد بن على- جعفرى، یعقوب، الخصال / ترجمه جعفرى، 2جلد، ناشر نسیم کوثر، قم، 1382 ش، چاپ اول.
3. ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام( لابن شهرآشوب)، 4جلد، نشر علامه، قم، سال1379 ق، چاپ اول.
4. اصفهانى، حسین بن محمد راغب، مفردات ألفاظ القرآن، در یک جلد، دار العلم - الدار الشامیة، لبنان - سوریه، اول، 1412 ه ق
5. اصفهانى، مجلسى اول، محمد تقى، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، 13 جلد، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، قم - ایران، دوم، 1406 ه ق
6. اصفهانى، مجلسى اول، محمد تقى، لوامع صاحبقرانى، 8 جلد، مؤسسه اسماعیلیان، قم - ایران، دوم، 1414 ه ق.
7. امام خمینى، صحیفه امام، مجموعه سخنرانى ، 21 جلد.
8. آقا جمال خوانسارى، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحکم و درر الکلم، 7 جلد، دانشگاه تهران، تهران، چاپ1366 ش، چاپ چهارم.
9. بحرانى، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، 25 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، اول، 1405 ه ق
10. بستانى، فواد افرام، فرهنگ ابجدى، ناشر اسلامى، تهران، 1375 ه ش، چاپ دوم.
11. جمیل صلیبا- منوچهر صانعى دره بیدى، فرهنگ فلسفى، انتشارات حکمت، تهران، 1366 ه ش، چاپ اول.
12. جوادی آملی، عبدالله، فلسفه زیارت، انتشارات اسراء، قم، 1388 ش، چاپ پنجم.
13. جوهرى، اسماعیل بن حماد احمد عبد الغفور عطار، الصحاح- تاج اللغة و صحاح العربیة، 6 جلد، دار العلم للملایین، بیروت- لبنان، 1410 ه ق،، چاپ اول.
14. خانى رضا / حشمت الله ریاضى، ترجمه بیان السعادة فى مقامات العبادة، ناشر مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه پیامنور، تهران، سال 1372 ش، چاپ اول.
15. خویى، سید ابو القاسم موسوى، فقه الشیعة - کتاب الطهارة، 6 جلد، مؤسسه آفاق، قم - ایران، سوم، 1418 ه ق
16. خویى، سید ابو القاسم موسوى، موسوعة الإمام الخوئی، 33 جلد، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره، قم - ایران، اول، 1418 ه ق
17. داور پناه ابوالفضل، انوار العرفان فى تفسیر القرآن، انتشارات صدر، تهران، 1375 ش، چاپ اول.
18. زمخشرى محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دار الکتاب العربی، بیروت، سال 1407 ق، چاپ سوم.
19. سبزوارى، سید عبد الأعلى، مهذّب الأحکام (للسبزواری)، 30 جلد، مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیة الله، قم - ایران، چهارم، 1413 ه ق
و...
