امام رضا علیه السلام به عنوان یک انسان کامل، در زندگی با برکت خویش، برنامه عبادی و معنوی مشخصی داشتند. در روایت مفصلی، که از ابی الضحاک، آمده است، ایشان که توسط مامون برای آوردن امام رضا(ع)، به مدینه فرستاده شده بود و در طول مسیر امام(ع) را همراهی می کرد، سیره و روش عبادی امام(ع) را با جزئیات نقل کرده و قسم یاد می کند که من فردی را با تقواتر از امام رضا(ع) ندیدم. ...»(ابن بابویه، (1378 ه)، ج2، 180)سبک زندگی معنوی امام رضا علیه السلام، به خوبی در این روایت به چشم می خورد. لذا برخی از آن موارد مطرح می شود:
· نماز و آداب آن: نماز بارزترین مظهر عبودیت و بندگی خداوند است. امام خمینی می فرماید: «حقیقت نماز عروج به مقام قرب و وصول به مقام حضور حق جلّ و علا است و برای رسیدن به این مقصد طهاراتی لازم است.» (امام خمینی، بی تا، ص 56.)[1] و امام رضا علیه السلام، نماز را با تمام ویژگی هایش به جا می آوردند. در ادای نماز توسط حضرت، می توان به روش آن حضرت در بسیاری از عبادات دیگر نیز پی برد..
· مداومت در خواندن نماز اول وقت: امام رضا(ع) نماز ها را در ابتدای وقت، می خواندند و خواندن نماز را به تاخیر نمی انداختند. «...َ کَانَ إِذَا أَصْبَحَ صَلَّى الْغَدَاة ...ف فَإِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ قَامَ فَصَلَّى سِتَّ رَکَعَات...فاذا غَابَتِ الشَّمْسُ تَوَضَّأَ وَ صَلَّى الْمَغْرِبَ ثَلَاثاً بِأَذَانٍ وَ إِقَامَةٍ...»(ابن بابویه، (1378 ه)، ج2، 180)
· انجام نوافل و نماز شب با آداب مخصوصه: امام رضا(ع) علاوه بر فرائض، به نمازهای نافله، خصوصا نماز شب اهتمام ویژه داشتند. ... آن حضرت در شب کم می خوابید و بیشتر زمان شب را بیدار بودند. شبها را تا صبح احیاء می گرفتند. «ِ وَ کَانَ ع قَلِیلَ النَّوْمِ بِاللَّیْلِ کَثِیرَ السَّهَرِ یُحْیِی أَکْثَرَ لَیَالِیهِ مِنْ أَوَّلِهَا إِلَى الصُّبْح» (مجلسی، (1403 ق)، ج49، ص 91)، و هر شب نماز جعفر طیار می خواندند. (ابن بابویه، (1378 ه)، ج2، 182)
· توجه به پاکیزگی لباس: درباره خذوا زینتکم عند کل مسجد (اعراف 31) امام رضا فرمودند: «زینت یعنی لباس، یعنی هنگام حضور در مساجد و ادای نماز، لباس های پاکیزه و زینتی خود را بپوشید.» (عیاشی، (1380 ق)، ج2، ص 12) و در ادامه می فرمایند: «شانه زدن برای هر نماز نیز، زینت محسوب می شود.»(ابن بابویه، (1413 ق)، ج1، ص 128). از این روایت می توان اهتمام حضرت به پاکیزگی را نتسجه گرفت.
· عدم قبول شریک در عبادت: امام در پاسخ به شخصی که قصد داشت در وضو گرفتن به حضرت کمک نماید و آب بر دستانش بریزد فرمودند: «من مایل نیستم کسی در عبادتم شریک شود.»(کلینی، (1407ق)، ج3، ص 69)
· قرائت قران : در برنامه عبادی امام رضا علیه السلام، قرائت منظم و همراه با تدبر قرآن نیز به چشم می خورد. ایشان هر سه روز یک ختم قرآن داشتند (ابن بابویه، (1378 ه)، ج2، ص 180)، و آداب قرائت قران را رعایت می نمودند. (ابن بابویه، (1378 ه)، ج2، ص 182) همچنین به یاران خود سفارش می فرمودند: قرآن کلام خداست، از آن تجاوز ننمایید و در غیر آن به دنبال هدایت نباشید که گمراه می شوید.(همان، ج2، ص 56) همچنین از کلام ایشان، خاصیت شفابخشی قرآن نیز استفاده می شود، آنجا که فرمودند: «هنگامی که از امری خوف داشتی صد آیه از قرآن را به انتخاب خودت بخوان و سپس سه مرتبه بگو: اللهم اکشف عنی البلاء» (کلینی، (1407 ق)، ج2، ص 121)
· سجده های طولانی: یکی دیگر از برنامه های امام رضا علیه السلام، داشتن سجده های طولانی است. «یَسْجُدُ سَجْدَةً یَبْقَى فِیهَا حَتَّى یَتَعَالَى النَّهَار»(ابن بابویه، (1378 ه)، ج2، 180)
· دعا نمودن و گفتن ذکر های مخصوص مثل سبحان الله و الله اکبر از برنامه های عبادی امام رضا علیه السلام، محسوب می شود. (ابن بابویه، (1378 ه)، ج2، 180). دعا نزدیکترین حالت انسان به خدا است(بقره 186) لذا از امام ع نیز دعاهای نابی وارد شده است: «یا من دلنی علی نفسه و ذلل بتصدیقه اسالک الامن و الایمان فی الدنیا و الآخرة».(کلینی، (1407 ق)، ج2، ص 579). در باب آداب دعا، سفارش ایشان به یارانشان، این بود که دعایشان پنهانی باشد. امام رضا(ع) فرمودند: «هر دعای پنهانی با هفتاد دعای آشکار برابری می کند.» (ابن بابویه، حسن زاده، (1383)، ص 369)
· زیارت اهل بیت علیه السلام: یکی دیگر از اعمال عبادی که حضرت به شیعیان سفارش می کردند، زیادت حرم امام حسین علیه السلام است. حضرت می فرمودند: «هر که مزار حسین ع را در کنار رود فرات زیارت کند همانند کسی است که خداوند را بر فراز عرش او زیارت نموده است» (ابن بابویه، حسن زاده، (1383)، ص 197)
· انتظار فرج نیز ار اعمالی است که مورد سفارش امام رضا علیه السلام قرار گرفته است: حضرت فرمودند: پیامبر رحمت(ص) می فرمودند: «افضل اعمال امتی انتظارفرج الله» (ابن بابویه 1378 ج 2 ص 36؛ عیون اخبار الرضا )
· همچنین حضرت به شیعیان، توجه می دادند، باب بخشیده شدن گناهان، اهل بیت بوده (عیاشی، (1380 ق)، ج1، ص 45) و شیعیان باید در زندگی خویش به اهل بیت علیهم السلام توسل نموده و به واسطه ایشان از خداوند طلب کمک نمایند. امام رضا ع فرمودند: «زمانی که به شما سختی ای برسد به واسطه ما از خداوند کمک بخواهید و این همان فرموده اوست و لله الاسماء الحسنی فادعوه بها (اعراف 180) (عیاشی، (1380 ق)، ج2، ص 42)
در نهایت متذکر می شویم که عمل به این طریق، می تواند به زندگی پرتلاطم بشر، آرامش بخشد، و همچنین موجب رشد روز افزون تقوای افراد، و افزایش اندوخته های معنوی آنها شود.
در این مقاله نتایج ذیل به دست آمده است:
1. همه سبک ها، در نهایت به دو سبک الهی و مادی بر می گردد.
2. زندگی بر اساس سبک اسلامی موجب معنی پیدا کردن زندگی، آرامش فرد، آرامش محیط خانه، فروانی رزق و روزی و ارتقای جایگاه انسانی می شود.
3. زندگی معنوی انسان از قبل از دوران جنینی شروع می شود. و پدر و مادر مومن باید این نقش را ایفاء نمایند.
4. انسان برای شناخت خدا و عبودیت آفریده شده است لذا سبک زندگی عبادی نیز در دو وادی شناخت و عمل، بررسی شده است.
5. اعمال عبادی ای که توسط امام رضا علیه السلام انجام می شد، و یا به شیعیان دستور انجامش داده می شد عبارتند از: نماز با رعایت آداب آن؛ سجده های طولانی، قرآن خواندن با رعایت آداب آن، توسل به اهل بیت علیهم السلام، زیارت اهل بیت خصوصا امام حسین علیه السلام، انتظار فرج و ذکر گفتن و دعا کردن، که رعایت این سلوک انسان را در مسیر قرب الهی قرار داده و سعادتمند می نماید.
1. قرآن مجید
2. ابن بابویه، محمد بن على- حسن زاده، صادق، ثواب الأعمال / ترجمه حسن زاده، ارمغان طوبى، چاپ تهران، سال 1382 ش، چاپ اول،.
3. ابن بابویه، محمد بن على- مستفید، حمید رضا و غفارى، على اکبر، عیون أخبار الرضا علیه السلام / ترجمه غفارى و مستفید، 2 جلد، نشر صدوق، تهران، سال 1372 ش، چاپ اول.
4. ابن بابویه، محمد بن على، عیون أخبار الرضا علیه السلام، 2 جلد، نشر جهان، چاپ تهران، سال 1378 ق، چاپ اول.
5. ابن بابویه، محمد بن على، مصحح: غفارى، على اکبر، من لا یحضره الفقیه، 4 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ قم، سال 1413 ق، چاپ دوم.
6. جرجانى، سید امیر ابو الفتح حسینى، تفسیر شاهى، 2 جلد، انتشارات نوید، تهران - ایران، اول، 1404 ه ق.
7. جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، 6 جلد، دار العلم للملایین، بیروت - لبنان، اول، 1410 ه ق
8. خمینی، روح الله، آداب الصلاة،
9. سید جعفر سجادى، فرهنگ معارف اسلامى،3 جلد، انتشارات دانشگاه تهران،چاپ تهران، سال 1373 ه ش، چاپ سوم.
10. شهید مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، 27 جلد، انتشارات صدرا، تهران، چاپ اول، اسفند 1383 ه ش.
11. طبرسى، حسن بن فضل- میر باقرى، ابراهیم، مکارم الأخلاق / ترجمه میرباقرى، 2 جلد، ناشر: فراهانى، چاپ تهران، سال 1365 ش، چاپ دوم.
12. طبرسى، على بن حسن- عطاردى قوچانى، عزیز الله، مشکاة الأنوار / ترجمه عطاردى، ناشر: عطارد، چاپ تهران، سال 1374 ش، چاپ اول.
13. على بن موسى، امام هشتم علیه السلام، فقه الرضا علیه السلام، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ مشهد، سال 1406 ق، چاپ اول.
14. على بن موسى، امام هشتم علیه السلام، محقق / مصحح: نجف، محمد مهدى، صحیفة الإمام الرضا علیه السلام، کنگره جهانى امام رضا علیه السلام، چاپ مشهد، سال 1406 ق، چاپ اول.
15. عیاشى، محمد بن مسعود، محقق: رسولى محلاتى، هاشم، تفسیر العیّاشی، 2 جلد، المطبعة العلمیة، تهران، سال 1380 ق، چاپ اول.
16. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی( ط- الإسلامیة)، 8 جلد، دار الکتب الإسلامیة، چاپ تهران، سال 1407 ق، چاپ چهارم.
17. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار( ط- بیروت)، 110 جلد، دار إحیاء التراث العربی، چاپ بیروت، سال 1403 ق، چاپ دوم.
18. معین، محمد، مصحح: اعظم کریمی، فرهنگ فارسی معین، انتشارات فرهنگ نما با همکاری انتشارات کتاب آراد، تهران، سال 1387، چاپ اول.
19. الهامىنیا- احمدى، تعلیم و تربیت در اسلام( ج 2)، انتشارات زمزم هدایت، قم، بی تا.
20. الهامىنیا- طاهرزاده، اخلاق عبادى( ج 1)، انتشارات زمزم هدایت، قم، بی تا.
1. فاضل قانع، حمید، سبک زندگی دینی و نقش آن در کار و فعالیت جوانان، فصلنامه مطالعات جوان و رسانه، صص 36-63
2. رسول ربانی، یاسر رستگار، جوان، سبک زندگی و فرهنگ مصرفی، ماهنامه مهندسی فرهنگی، سال سوم، شماره 23 و 24، آذر و دی 1387، صص 53-44
3. محمد فاضلی، تصویری از سبک زندگی فرهنگی جامعه دانشجویی، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، سال اول، شماره 1، بهار 1387، صص 198-175
4. کاویانی، محمد، کمی سازی و سنجش سبک زندگی اسلامی، روانشناسی و دین، سال چهارم، شماره دوم، تابستان 1390، صص 44-27
5. انوری، کاویانی، سجادیان، کجباف، کمی سازی و سنجش سبک زندگی اسلامی، روانشناسی و دین، سال چهارم، شماره چهارم، زمستان 1390، صص 74-61
6. ناهید خوشنویس، (1389)، رسانه و سبک زندگی، ماهنامه علمی تخصصی انجمن روابط عمومی ایران، شماره 73، صص 9-17.
